ΘΟΔΩΡΟΣ ΒΡΥΖΑΚΗΣ Ο ΘΗΒΑΙΟΣ, 1814 - 1878
Αφιέρωμα στα 130 χρόνια από το θάνατο του

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΟΥ ΕΛΛΗΝΑΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ
Αναδημοσίευση από την υπό έκδοση «ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑ 2009»

Της κ. Μάρως Καβαφάκη

Τα προικισμένα με το χάρισμα της ξεχωριστής παρατηρητικότητας μάτια του τον είχαν προδώσει. ΄Έτσι, τη χειμωνιάτικη εκείνη ημέρα στο Μόναχο της 6ης Δεκεμβρίου του 1878, τα σφάλισε για πάντα. Δεν του ήταν μπορετό να βλέπει πλέον στην πραγματικότητα -και όχι μόνο με τα μάτια της φαντασίας- όλα όσα είχε λατρέψει. ΄Ολα όσα με εκπληκτική ακρίβεια είχε αποδώσει στον καμβά με τους χρωστήρες και το εκπαιδευμένο στο Μόναχο ταλέντο του: Τους ήρωες της παιδικής του ηλικίας που ακόμα και στις ώρες της στερνής δυστυχίας και απομόνωσης του, τον συντρόφευαν. Τους ήρωες της Επανάστασης του 1821. Τους ήρωες που με αυτοθυσίες και αγώνες, χάρισαν στον τόπο του την ελευθερία διακυβεύοντας τα πάντα: Οικογένεια, περιουσίες, αρτιμέλεια και την ίδια τους τη ζωή. Τους είχε ζωγραφίσει ακριβώς όπως τους έβλεπε η αγάπη του και όπως πράγματι ήταν: Όμορφους, λαμπερούς, καθάριους, ολόφωτους. Μετά από πολύχρονη μελέτη των πεδίων των μαχών, των ιστορικών γεγονότων, των μαλαματωδουλεμένων όπλων και της εξαίσιας καλαισθησίας φορεσιάς τους, τους παρέδωσε στην αθανασία σε άψογη πλαστική απεικόνιση.
Ο Θόδωρος Βρυζάκης γεννήθηκε στη Θήβα το 1814, την ίδια χρονιά που γεννήθηκε και η Φιλική Εταιρία στην Οδησσό. Γαλουχήθηκε όπως ήταν φυσικό –αντί παραμυθιών- με τις μυθιστορίες της ίδρυσης της Επτάπυλης πόλης του και με τις ηρωικές ιστορίες της εποχής της Ηγεμονίας των Θηβών και των περιγραφών των στρατηγικών επιτευγμάτων των πρώτων-στρατηγών ηρώων του, Επαμεινώνδα και Πελοπίδα. Βίωσε ασφαλώς το φόβο και το τρόμο του Τούρκου κατακτητή. Και είναι σίγουρο πως το 1821, σε ηλικία επτά μόλις χρόνων, θα γνώριζε πως μέλη της οικογένειας των Βρυζάκηδων αγωνιζόντουσαν -με όποιο τρόπο μπορούσαν- μαζί με τους άλλους Βοιωτούς για να απελευθερώσουν τη Θήβα από τους Τούρκους. Δεν υπάρχει όμως καμία αμφιβολία, πως είδε στη μία από τις Επτά Πύλες της ρημαγμένης από τους αλλεπάλληλους κατακτητές της, Θήβας να κρέμεται απαγχονισμένος -από τους εξαγριωμένους μετά το ολοκαύτωμα της Αλαμάνας Τούρκους Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη- πατέρας του, ο έμπορος Πέτρος Βρυζάκης. Ο μόνος πρόκριτος της πόλης πού βρισκόταν εκείνη την ημέρα και εκείνη την ώρα στη Θήβα. ΄Ηταν τότε τέλη Απριλίου ή αρχές Μαΐου του 1821.
Σπαραγμός; Απελπισία; Τρόμος; Πόνος; Όλα τα τραγικά, τα τραυματικά συναισθήματα πρέπει να τα ένιωσε ο μικρούλης Θόδωρος από το απάνθρωπο θέαμα και τη φρικτή απώλεια. ΄Εκτός και αν είχε προνοήσει ο πατέρας του και τον είχε στείλει σε άλλη, ασφαλέστερη περιοχή.
Δεν υπάρχουν πληροφορίες αν την ημέρα του απαγχονισμού ζούσε η μητέρα του. Δεν γνωρίζουμε ούτε το όνομα της. Δεν συνηθιζόταν –λέγεται- εκείνα τα χρόνια να καταγράφεται το όνομα των μητέρων.
Η επόμενη πληροφορία μας είναι πως ο Θόδωρος και ο αδελφός του Ευθύμιος βρέθηκαν στο Ορφανοτροφείο της Αίγινας που αμέσως μετά την άφιξη του εκεί φρόντισε να ιδρύσει ο Καποδίστριας για να περιμαζέψει, να στεγάσει και να μάθει γράμματα στα ορφανά του ΄21. ΄Ηταν τότε 1828. Το 1830, ο παθιασμένος με την εκπαίδευση των ελληνόπαιδων Καποδίστριας τοποθέτησε στην Αίγινα τους δύο σπουδαίους Αρχιτέκτονες Σταμάτη Κλεάνθη και Εδουάρδο Σάουμπερτ με την εντολή «να διδάσκουν θεωρητικώς και πρακτικώς τους ήδη προηγμένους νέους του Ορφανοτροφείου οι οποίοι έχουσι κλίσιν προς την Τέχνην». Είναι προφανές ότι ο Θόδωρος Βρυζάκης πήρε τα πρώτα μαθήματα ελεύθερου σχεδίου από τους δύο αυτούς Αρχιτέκτονες. Αργότερα τον βρίσκουμε στη νεοσύστατη «Πολυτεχνική Σχολή» της Αθήνας όπου δίδασκε σχέδιο ο Χάνσεν ο οποίος τον πρόσεξε και το συνέστησε στο Γερμανό ελληνιστή, αφοσιωμένο φιλέλληνα Φρήντιχ Τηρς, γνωστό ως Θείρσιο. Ο Θείρσιος φρόντισε να γίνει δεκτός ο Θόδωρος το 1832 στην Ελληνική Παιδαγωγική Ακαδημία του Μονάχου που είχε ιδρύσει ο ελληνολάτρης πατέρας του ΄Οθωνα, Λουδοβίκος Α΄, για τα ορφανά των αγωνιστών του 1821. Θεωρείται πιθανόν ότι ο λόγος που δηλώθηκε σαν χρόνος γέννησης του Βρυζάκη το 1819 αντί του 1814 ήταν για να μην απορριφθεί η αίτηση του, λόγω της μεγαλύτερης ηλικίας του από την επιτρεπόμενη.
Με το τέλος των σπουδών του το 1836 γύρισε στην Αθήνα, μάλλον για να σπουδάσει στο «Σχολείο των Τεχνών».
Στις 15 Απριλίου 1844 γίνεται η εγγραφή του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου όπου φοίτησε με Ελληνική Κρατική Υποτροφία μέχρι το 1848.
Στην Ελλάδα ξανά μεταξύ 1848-1851 για να μελετήσει τις τοποθεσίες των μαχών (πήγε στο Μεσολόγγι και αλλού), τις φυσιογνωμίες των αγωνιστών του ΄21, τα όπλα και τις φορεσιές τους. Επιστρέφοντας στο Μόναχο άνοιξε δικό του εργαστήρι με πολλούς βοηθούς και ζωγράφισε τις μεγάλες του συνθέσεις με θέματα εμπνευσμένα από την Ελληνική Επανάσταση. Το έργο του «Η Έξοδος των Πολιορκημένων του Μεσολογγίου», πήρε το Πρώτο Βραβείο στη Διεθνή Έκθεση της Βιέννης του 1853. Αγοράστηκε από τον Λουδοβίκο Α΄ για τη νεοσύστατη «Νέα Πινακοθήκη», κυκλοφόρησε στην Ευρώπη του παραληρηματικού Φιλελληνισμού, σε γαλλικές λιθογραφίες και αντιγράφηκε δύο φορές. Το πρωτότυπο έργο βρίσκεται σήμερα στην Εθνική Πινακοθήκη Αθηνών.
Ο Θόδωρος Βρυζάκης είναι ουσιαστικά ο πρώτος που εισήγαγε στην Ελλάδα τη «Σχολή του Μονάχου» στην οποία αργότερα ανήκαν ο Γύζης, ο Λύτρας, κλπ., καθώς και ο πρώτος που συστηματικά δημιούργησε έργα με σκηνές από την Ελληνική Επανάσταση. Τα έργα του καθιερώθηκαν σαν αυθεντικές αναπαραστάσεις της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, έγιναν δημοφιλή και κυκλοφόρησαν ευρέως στην Ευρώπη σε λιθογραφίες. Μία άλλη πλευρά της καλλιτεχνικής του δημιουργίας είναι τα Πορτρέτα στα οποία θεωρείται δεξιοτέχνης.
Τα έργα του άφησε με Κληρονομητήριο στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών το οποίο τα παραχώρησε αργότερα στην Εθνική Πινακοθήκη. ΄Εργα του βρίσκονται ακόμη στη Συλλογή Κουτλίδη (28), σήμερα ενταγμένη στην Εθνική Πινακοθήκη, στο Τοσίτσιο ΄Ιδρυμα, στο Μουσείο ΄Οπλων του Μονάχου, κ.α.
Λίγα χρόνια πριν το θάνατο του το 1878 στο Μόναχο σε ηλικία 64 χρόνων, προσβλήθηκε από μία ασθένεια των ματιών που τον οδήγησε στην απομόνωση.